Shumica e shqiptarëve mbështesin të drejtën e votës për diasporën, por bashkatdhetarët që jetojnë jashtë vendit kanë pak informacion mbi procesin dhe mund të mos jenë të gatshëm të paguajnë kostot për dërgimin e fletëvotimit me postë.
Në zgjedhjet parlamentare të 11 majit 2024, për herë të parë, diaspora shqiptare do të ketë mundësinë të votojë, një hap që pritet të transformojë skenën politike të vendit. Me mbi një milion shqiptarë që jetojnë jashtë, përfshirja e tyre zgjedhore mund të ndryshojë ndjeshëm ekuilibrat elektoralë dhe të shënojë një kapitull të ri për demokracinë shqiptare.
Megjithatë, ndërsa procesi zgjedhor përparon, një anketë e realizuar nga Faktoje.al ka zbuluar se 71% e emigrantëve të anketuar deklarojnë se nuk kanë informacion të mjaftueshëm për procesin e votimit, ndërsa një pjesë kërkojnë garanci për integritetin e procesit zgjedhor.
“Kam dëshirë të votoj në zgjedhje, por jam e shqetësuar që vota mund të vidhet apo tjetërsohet,” shkruan Silvana, një shqiptare që jeton në Gjermani.
Ndërsa Shqipëria përballet me këtë eksperiment historik, sfidat mbeten të shumta. Si do të sigurohet qartësia dhe besueshmëria e procesit? Dhe, më e rëndësishmja, a do të jetë diaspora shqiptare e gatshme të shfrytëzojë këtë mundësi për të bërë zërin e saj të dëgjohet?
Komisioneri Shtetëror i Zgjedhjeve, Ilirjan Celibashi, ka shpjeguar se për të marrë pjesë në votim, emigrantët shqiptarë duhet fillimisht të regjistrohen përmes një aplikacioni të posaçëm të KQZ-së, i cili do të jetë funksional në janar 2025.
“Aplikacioni shërben vetëm për regjistrimin si votues nga jashtë dhe për përfshirjen në listën e votuesve nga jashtë,” tha Celibashi. Ai sqaroi se “procesi i votimit do të kryhet përmes postës, ku KQZ-ja do të dërgojë fletën e votimit në adresën e deklaruar nga votuesi.”
Pra, nuk do të ketë votim përmes aplikacionit. Roli i tij është thjesht për të përgatitur listën e votuesve nga jashtë, theksoi Celibashi.
Kosto e votës
Kodi Zgjedhor përcakton që procedura e votimit nga shtetasit shqiptarë me banim jashtë vendit organizohet dhe administrohet nga KQZ-ja. Votimi për zgjedhësit jashtë vendit nis me dërgimin e dokumentacionit të nevojshëm nga KQZ-ja në adresën e deklaruar të zgjedhësit dhe përfundon njëkohësisht me mbylljen e qendrave të votimit në Shqipëri.
Materialet zgjedhore, që përfshijnë një fletë votimi me element të veçantë dallues, dërgohen me postë. Zgjedhësit duhet t’i kthejnë këto fletë të plotësuara dhe të sekretuara në adresën zyrtare të KQZ-së, duke mbuluar vetë shpenzimet postare.
Megjithatë, shumë zgjedhës nuk janë dakord me këtë praktikë. Sipas anketës të Faktoje.al, 92% e të anketuarve shprehen kundër mbartjes së kostos së postës nga vetë zgjedhësit.
“Kostot e pagesës duhet të mbulohen nga KQZ për dërgimin dhe kthimin e fletës së votimit. Gjithashtu, duhet të ketë monitorim nga organizata të pavarura të diasporës,” tha Agimi, një emigrant në Zvicër.
Rigels Xhemollari, drejtues i organizatës “Qëndresa Qytetare,” e sheh këtë praktikë si një pengesë për të drejtat zgjedhore.
“Pagesa e postës përbën një barrierë për ushtrimin e të drejtës së votës, duke i vënë asaj një lloj çmimi. Kjo mund të hapë edhe hapësira për tentativa manipulimi, prandaj shteti duhet të mbulojë këto kosto, përfshirë kthimin e votës në Shqipëri,” argumentoi ai.
Xhemollari shtoi se ky vendim duhet të merret përpara publikimit të listës së votuesve të regjistruar, për të shmangur debatet mbi përdorimin e burimeve publike pas identifikimit të votuesve potencialë.
Komisioneri Shtetëror i Zgjedhjeve, Ilirjan Celibashi, theksoi se qeveria po shqyrton mundësinë e mbulimit të këtyre kostove.
“Kemi pasur diskutime me përfaqësues të qeverisë, madje edhe në nivelet më të larta, dhe kemi arritur në përfundimin se, të paktën për këto zgjedhje të para të votimit nga jashtë, shteti shqiptar duhet të paguajë kostot e kthimit të fletës së votimit nga votuesi te KQZ-ja,” deklaroi ai.
“Kam besim që kështu do të ndodhë,” përfundoi Celibashi.
Ndikimi i votës së diasporës
Sipas listës së votuesve të Komisionit Qendror të Zgjedhjeve, rreth 3.65 milionë shtetas shqiptarë në moshë madhore kanë të drejtë vote. Bazuar në të dhënat e Censit 2023, statisticienët vlerësojnë se rreth 1.7 milionë prej këtyre zgjedhësve jetojnë jashtë vendit, në diasporë.
Një shumicë dërrmuese e shqiptarëve mbështesin të drejtën e votës për bashkatdhetarët me banim jashtë vendit. Sipas anketës, 85% e pjesëmarrësve u shprehën dakord që diaspora të përfshihet në procesin zgjedhor. Megjithatë, disa shfaqin shqetësime për angazhimin e qytetarëve të diasporës ndaj sfidave të përditshme me të cilat përballen shqiptarët që jetojnë në vend.
“Është e vërtetë që shqiptarët e diasporës janë qytetarë shqiptarë, por mendoj se fuqia e votës së tyre duhet të jetë në përpjesëtim me aktivizimin e tyre në shoqërinë shqiptare,” tha Fationi, një votues me banim në Shqipëri, duke sugjeruar që diaspora të ndikojë vetëm në zgjedhjen e 20 deputetëve.
“Nuk mund të vlejë njëlloj si vota ime, që jetoj, punoj dhe paguaj taksa, si vota e një personi që Shqipërinë e ka si rrobat e ‘fast fashion’,” shtoi ai.
Sipas draftit të KQZ-së, qytetarët shqiptarë që jetojnë jashtë vendit dhe duan të votojnë, duhet të paraqesin një kërkesë individuale për regjistrim në listën e zgjedhësve që votojnë nga jashtë vendit brenda një afati që fillon 120 ditë para datës së zgjedhjeve dhe përfundon 68 ditë përpara kësaj date.
Rigels Xhemollari, drejtues i organizatës “Qëndresa Qytetare,” sugjeron që KQZ-ja të veprojë me shpejtësi, ndërsa aktorët politikë të tregojnë gatishmëri për të ndryshuar rregullat që lehtësojnë procesin e votimit. Ai thekson nevojën për të prodhuar fletët e votimit më herët dhe për t’i dërguar emigrantëve të paktën tre javë përpara zgjedhjeve.
“Në të kundërt, shumë vota mund të mos arrijnë në Tiranë deri më 11 maj, në orën 19:00,” paralajmëroi Xhemollari.
Ai nënvizoi gjithashtu se administrimi dhe numërimi i votave të diasporës është më i sigurt se ai i votave brenda vendit.
“Për herë të parë në Shqipëri, kjo votë do të administrohet dhe numërohet nga një administratë e depolitizuar, pasi në proces do të përfshihen nëpunës të KQZ-së, jo komisionerë të dërguar nga partitë politike,” përfundoi ai.
